Stefan Nieuwenhuis

Dat Duitsland de laatste vijftien jaar een enorme inhaalslag heeft gemaakt op het gebied van strips, is evident. Met een vaart alsof ze pas sinds de eeuwwisselling weten dat er überhaupt strips bestaan, geven ze niet alleen in hoog tempo alle klassieke Franco-Belgische series uit, maar ook oude en nieuwe comics uit de Verenigde Staten en een flinke berg manga, allemaal keurig in het Duits. Het is zo overdadig dat er op online fora zelfs flink geklaagd wordt: het is niet meer bij te houden.

Uit de tijd dat het nog krap en mager was, stamt het Duits-Zwitserse tijdschrift Strapazin. Het kwartaalblad komt sinds 1984 uit, deze maand verscheen nummer 135. Ieder nummer is opgehangen aan een thema. Gelukkig wordt er niet al te strikt mee omgesprongen en zijn de onderwerpen bovendien tamelijk breed. Het thema van nummer 135 is Wahre Geschichten (echtgebeurde verhalen). Zeven internationale tekenaars, in dit geval uit Argentinië, Italië, de VS, Duitsland, Zwitserland en Engeland, zetten de lezer autobiografische strips en geïllustreerde verhalen voor. Het zijn deze keer auteurs die wat te vertellen hebben, dit in tegenstelling tot het vorige nummer (thema Flanieren, wandelen) waarin vooral werd vertoond.

De diversiteit van de makers én het werk is de kracht van Strapazin. Het blad, dat ten onrechte een naam heeft al te kunstzinnig en avant-gardistisch te zijn, vist duidelijk niet in de klassieke stripvijver. Dat maakt het blad avontuurlijk en zorgt voor een open blik bij de lezer. Niet alles is goed, maar in ieder geval bijzonder: de bijdragen van nummer 133, rond het thema Katastrophen in den Bergen (bergrampen), waren ronduit absurd. Strapazin beschikt over een immens netwerk: de bijdragen komen van over de hele wereld, tot uit China aan toe.

Er is een reden dat de nummers van Strapazin onderling zo verschillend zijn: er is geen vaste redactie. Er worden steeds nieuwe teams samengesteld uit een groep van zo’n vijftien vaste krachten, die voor zich bepalen hoe het blad eruit gaat zien. De tekenaars krijgen bovendien de vrije hand; zij worden benaderd met een verzoek en leveren later. Dat lef straalt van de pagina’s. Het verrassingsaspect is een beloning voor de lezer. Daarmee is het een voorbeeld voor Nederlandse striptijdschriften, die eigenlijk vooral voorpubliceren en nog zelden laten zien dat ze de vinger aan de pols hebben.

Naast de strips, die vaak flink van omvang zijn, is er ook plaats ingeruimd voor recensies. Ook weer bijzonder: de omslagen van de besproken boeken worden door een striptekenaar nagetekend. Het geeft het geheel een DIY punk-uitstraling die past bij het blad, dat oorspronkelijk uit die scene afkomstig is. Af en toe is er een essay over het thema-onderwerp, ook weer geïllustreerd.

In Strapazin 135 is het verhaal van de Argentijnse Maria Luque een treffer: zij verhaalt over haar tijd in Zwitserland en de kennismaking met de daar geldende regels voor rust en stilte. Het toilet doortrekken na elf uur ’s avonds? Nee, dat doe je niet. Even de buren inlichten als je je fruitshake in de blender doet, wordt op prijs gesteld. En als een vriend op een verjaardag het lang zal ze leven aanheft, bellen de buren de politie. Moet je maar niet zo gek doen.

Van een geheel andere orde zijn de uit spaarzame lijnen opgetrokken strip van Anja Wicki over nota bene Mutterschafsversicherung, de verstilde panorama’s van Doreen Fletcher (waarvan er eentje het omslag siert) en een verhalende strip van Ivano Talamo over gentrificatie: het hipsterproof maken van oude bunkers in de buurt van Zürich. Hoogtepunt is het relaas van Jvana Manser over een Eritrese vluchteling die wordt ondergebracht in een Zwisters azc: in een stripreportage van 22 pagina’s wordt een indringend beeld geschetst van de omslachtige manier waarmee alles in Zwitserland omgeven is. Het leven is precies en loopt als een uurwerkje.

Dat zie je ook in Strapazin zelf: achterin het blad wordt steeds de verschijningsdatum van het volgende nummer aangekondigd en je kunt je klok erop gelijk zetten. Pünktlich, op de dag nauwkeurig wordt het blad bij de abonnees bezorgd. Dat abonnement is nodig: in Nederland zijn er voor buitenlandse stripbladen geen verkooppunten, hooguit voor Engelstalige popcultuur-magazines met een focus op comics en manga. Een abonnement van tien nummers kost 85 euro, de avontuurlijke striplezer moet het zichzelf eigenlijk cadeau doen. Een soortgelijk, breed en kunstzinnig striptijdschrift is er niet.

Strapazin, www.strapazin.de

Wie de forse integrale uitgave van Sprietje in zijn handen heeft, weet meteen dat die naam bepaald niet verwijst naar het boek zelf: dat is een grootformaat fantasy sprookje van meer dan een kilo. De fraaie omslagillustratie is van een meisje met lang blond haar en een bladerjurk in een prachtig strijklicht. Dát is Sprietje, of althans het is de naam die het verdwaalde meisje aan het begin van het verhaal krijgt van een wezentjesvolk dat haar vindt in hun onderaardse wereld.

Al na een paar bladzijden is de toon gezet: tekenaar Frederico Bertolucci heeft de lezer met enkele fraaie kijkplaten meegenomen naar een miniatuurwereld vol schattige figuurtjes à la Bone. De Italiaan zet de pagina’s op in een zwarte achtergrond en met een heel vrije kadrering: in de meeste gevallen is de achterliggende illustratie een locatie-duider, waarin de verhaalsequentie kundig is verwerkt. Die opzet is iedere keer geslaagd, er is geen zwakke spread te vinden in het boek, en perfect in dienst van leesrichting en tempo.

Het tekenwerk is buitengewoon: de prachtige bossen, zwierige lijnvoering en magnifieke inkleuring zijn uit de kunst. Voorin het boek staat vermeld dat het verhaal in zijn geheel digitaal is getekend en ingekleurd, dus er zal best een lichtval of waterschittering uit een dropdownmenuutje zijn getoverd, maar toch: het moet wel goed gebeuren. Bertolucci verstaat de kunst en schotelt ons een juweel van een album voor.

Sprietje komt er in het begin van de geschiedenis achter dat haar aanwezigheid in het dorpje niet gewenst is. Het trekt de schaduwjagers aan. Wie dat zijn weten we niet, zoals er wel meer vragen zijn. Sprietje, die haar geheugen kwijt is, heeft bijna het hele verhaal nodig om erachter te komen wie ze is, waar ze is en wat er van haar verlangd wordt. Het heeft ergens iets onbestemds: de lezer wordt meegenomen in een verhaal waarvan de ontwikkeling vaak achter de feiten aan beweegt. Sprietje moet weg uit het dorpje, en dus gaat ze. Waarheen? Ze heeft geen idee, een wolf die ze onderweg tegenkomt wijst haar de weg. Waarom? Het blijft lang ongewis.

Het wordt Sprietje gaandeweg duidelijk gemaakt dat ze een belangrijke taak te vervullen heeft. Zoals het een magisch sprookje betaamt, is er een duistere tegenstander in het spel, in dit geval een drietal met een fors leger. Het is de fantasievariant van Eén tegen honderd, met jokers en hulplijnen.

Het scenario van Frédéric Brrémaud (met tweemaal een r) is vanwege alle twijfel en vragen niet altijd even sterk. De lezer laat zich vooral meevoeren, werkelijk spannend wordt het niet. Er is geen einddoel, geen finish in de verte. De laatste twee hoofdstukken zijn spektakels die zich aandienen. En toch: ondanks het ontbreken van een dwingende verhaallijn is Sprietje een mooie leeservaring. Het is een geweldig kijkboek met een gedienstig verhaalflintertje.

Deze integrale Nederlandse editie heeft achterin nog een extra dossier van 28 pagina’s, met schetsen en pagina-opzetjes. Normaal gesproken is dat de eye candy, nu is het wat overbodig: in Sprietje, dat afgelopen jaar op het vermaarde stripfestival van Angoulême de prijs voor het beste jeugdalbum won, zijn we al 164 pagina’s lang visueel en grafisch verwend.

Federico Bertolucci & Frédéric Brrémaud – Sprietje. Dark Dragon Books, 192 pagina’s hardcover. € 34,95

Losse eindjes is een vreemd album. De titel van dit curieuze stripverhaal slaat niet op de inhoud maar op de manier waarop auteur Olivier Pont het gemaakt heeft. Het verhaal, zo schrijft hij in een uitgeleide achterin het boek, is het resultaat van een grondige improvisatie waarbij hij geen vooropgezet plan had. Hij zegt dat hij “deze keer geen zin had om alles op voorhand vast te leggen en mezelf te onderwerpen aan de plicht om alles te tekenen zoals het is beschreven”. Pont wilde het verhaal zichzelf laten vertellen. Eerst de kadertjes trekken en dan aan de slag, van scène naar scène. Bijzonder, moedig ook.

En is het geslaagd? In eerste instantie pakt het verrassend goed uit. Wie zonder deze kennis aan het verhaal begint, zal af en toe gniffelen van de flinke verhaalsprongen, de onwaarschijnlijke bochten en de ronduit maffe situaties waarin hoofdpersoon tegen wil en dank Thibault terecht komt. Als Pont dit bij wijze van wild experiment is aangegaan, dan is het gelukt. Het is in feite een geestig, onderhoudend en bij vlagen spannend verhaal.

Als hij ondanks zijn voorgenomen opzet het verhaal naderhand nog had bijgeschaafd en op kleine punten had aangepast, dan was het beslist sterker geworden. Een van de verhaalelementen die sneuvelt als je bij het scheppen van plaatje naar plaatje gaat is een spanningsboog. Die staat in Losse eindjes vrijwel het hele boek gespannen en dat komt de dynamiek niet ten goede. Het verhaal krijgt er een rabiate vaart van, de lezer heeft amper tijd om te beseffen wat er allemaal gaande is. En dat is nogal wat.

Thibault is een stevige dertiger van het sullige soort. Als hij op een metrostation in Parijs tegen een jongedame botst en daarbij haar boodschappentas scheurt, helpt hij haar met het sjouwen van de spullen. Deze Judith brengt hem naar een oud dametje dat vijf hoog woont met haar drie katten. Als Judith er dan ineens tussenuit piept, zit Thibault alleen met de bejaarde, die vervolgens komt te overlijden.

Thibault wordt opgepakt voor vermeende betrokkenheid, waarna de politieauto mét de onfortuinlijke arrestant wordt gestolen door een crimineel, die het hele korps achter zich aan heeft zitten. Zo raakt Thibault van de regen in de drup, en daar blijft het niet bij. In één dag tijd ziet de jammerende antiheld ongeveer de hele stad: vanuit de krochten, vanaf de daken.

Hij komt vreemde figuren tegen, verijdelt een moordpartij en krijgt aan het einde van het verhaal waar hij al zo lang naar snakt: rust. Onder meer.

Olivier Pont heeft zich voor dit album een heerlijke, losse tekenstijl aangemeten. Pont is vooral bekend van zijn bewierookte, meeslepende strip-epos Over de grenzen van de tijd… waarvan de integrale al in 2005 verscheen. In dat verhaal is zijn lijnvoering strakker, meer richting het werk van Cyril Pedrosa, en neigt het naar Disney. Losse Eindjes is wat ruiger: het is niet geïnkt maar opgezet in potlood. De inkleuring van Laurence Croix, die veel met digitale pastel werkt, past daar goed bij. Het ziet er gewoon lekker uit.

Was het nodig om te weten dat Pont dit album uit de losse pols heeft gemaakt? Niet per se. Door het zo prominent in het album op te nemen, lijkt hij zijn critici een stap voor te willen zijn. Eigenlijk overbodig, het verhaal is geestig genoeg zoals het is. Geen hogere wiskunde of van noveleske hoogmoed, maar toch zeker een heel behoorlijk feelgood verhaal met vaart en een fijne dosis actie. Experiment geslaagd.

Olivier Pont – Losse eindjes. Dargaud. 128 pagina’s hardcover. € 25,65.

Eerst van tevoren wat zaken rechtzetten: ja, dit zijn dezelfde broers als uit de Lucky Luke verhalen, maar nee, ze zijn niet oplopend in lengte en de grootste is niet de dommerik. De Daltons in het gelijknamige tweeluik van tekenaar Jesús Alonso en scnearist Olivier Visonneau zijn gemodelleerd naar de echte broers – hun namen zijn Emmett, Bob, Grattan en Frank.

De eerste dode , het eerste deel van De Daltons, verscheen al eerder bij de Gorilla-imprint van de helaas ter ziele gegane uitgeverij Strip 2000. Het tweede deel, De laatste dag, dat nu samen met deel 1 bij uitgeverij Silvester verschijnt completeert het verhaal.

Het eerste deel van de serie is vooral nodig om wat geschiedkundige feiten op een rij te krijgen. We komen te weten dat de oudste van het stel, Frank, een deputy marshall is die om het leven komt in de strijd tegen de illegale stokerij. Zijn broers Bob en Emmett nemen zijn honneurs waar, tot zij meer heil zien in de criminaliteit. Daar is het verhaal toch banaal: de heren lijken vooral gedreven door het idee van genoeg poen, een gezinnetje en daarna een rustige oude dag. Hun beloftes aan hun geliefden klinken naïef en simpel; met name Emmett blijkt geen licht.

In deel 2 komt het verhaal pas goed op stoom. Dan meldt de ex-gevangene Grattan zich bij zijn twee broers en sluiten de drie zich aan bij een stelletje outlaws. Ze overvallen her en der treinen, tot in de eigen streek aan toe, waar ze prompt worden herkend. In een overmoedige bui besluiten ze de bank in Coffeyville, Kansas te overvallen: hun thuisbasis. Zie in dat kader de omslagen van de beide delen: waar de heren eerst als hoeders van de wet voor het bankgebouw staan, poseren ze in het tweede deel met duidelijk minder nobele bedoelingen.

Alonso beschikt over een zwierige, losse hand. Zijn figuren zijn expressief en krachtig neergezet, de decors zijn fraai en ongepolijst. Het werk zou het prima doen op groot formaat in zwart-wit. Niet dat er iets mis is met de inkleuring overigens. Die is namelijk heel ingetogen en geeft alle ruimte aan het verhaal: acties worden er niet vet van, de sfeer niet overtrokken.

De Daltons is vanwege de historische achtergrond een geode western, hoewel de werkelijkheid hier en daar is opgerekt en aangepast. Geen punt, dergelijke details maken het verhaal sappiger en dat is ook wat waard. Wat het sfeervolle tekenwerk betreft is het een fijne strip die zeker een plaatsje verdient in de canon der westernstrips. Lezers die destijds bij deel 1 twijfelden over de voortgang kunnen gerust zijn: deel 2 maakt het eerste deel verdedigbaar en zorgt ervoor dat het complete verhaal ruimschoots in orde is.

Jesús Alonso & Olivier Visonneau – De Daltons 1 en 2. Silvester. 56 pagina’s. € 8,95 per deel.
Deel 1: De eerste dode, deel 2: De laatste dag.

Van een album als Buck, de eerste man op aarde van de Vlaming Frederik van den Stock is er geen tweede. Het verhaal dat letterlijk begint met het pretentieuze ‘in den beginne…’ handelt over de eerste dagen van de vroegste man op aarde, die uit de lucht komt vallen in het jaar 4000 voor Christus. Zijn komst wordt letterlijk samengevat als het ontstaan der mensheid. Daarna is de lezer voortdurend getuige van allerlei magische momenten; van het produceren van geluiden met de mond, de ontdekken en benoemen van de wereld om hem heen en de ontdekking van zichzelf – in de spiegeling van het water. Om het begin te completeren noemt deze oermens zich Buck.

Vanaf dan kijkt de lezer eens voorzichtig naar het dikke, grote boek en vermoedt dat deze rare toestand zo gerust nog door kan gaan. We hebben immers wel een idee, maar daar steekt de auteur een stokje voor: dit is niet zomaar het scheppingsverhaal en een verslag van de ontwikkeling der dingen.

Zo krijgt Buck tijdens een van zijn overpeinzingen in het open veld ineens een spontaan godsbesef. Zomaar, zonder reden. Hij spreekt de heilige vader aan, maar die antwoordt niet, evenmin de beesten die hij naar de almachtige vraagt. Buck, niet vies van enige dramatiek, vervloekt daarop theatraal zijn eenzaamheid en geeft God de schuld van zijn ondraaglijke leven.

Het wordt meteen nog hilarischer als Buck ijzererts smelt en met een receptje van salpeter, zwavel en houtskool aan het experimenteren gaat. Met gepaste trots toont hij de lezer zijn 8.8 cm Flugabwehrkanone 37, een hoogtepunt van menselijke beschaving in het algemeen. Zo springt Van den Stock door de evolutie van de mens, al is de volgorde daarvan steeds in het geding. De atoombom was er eerder dan de vrouw, dat idee.

In een experimentele maar heerlijke, opvallend toegankelijke stijl vertelt de jonge Vlaamse auteur in zijn officiële debuut hoe Buck zich verder ontwikkelt. Hij gebruikt het personage praktisch, als een vehikel om veel maatschappijkritiek aan op te hangen. In een milde vorm, maar evengoed raak: met name de passage waarin Buck ‘eventjes’ de moderne kunst in de grondverf zet en de appreciatie ervan maar niet uitgelegd krijgt aan ‘die primitieve imbecielen’, is ronduit geweldig, in woord en beeld. Hij vernielt zijn eigen grottekeningen die volgens hem een uiting zijn van figuratieve bourgeoiskunst. Wat hij daarna schept is al even onbegrepen. Ooit zullen ze het snappen, verzucht hij, dan schrijven ze boeken vol over Buck de visionaire kunstenaar. Om eraan toe te voegen dat hij daarvoor wel eerst even het schrift moet uitvinden. En zo voorts.

Buck, de eerste man op aarde verlangt een bepaalde mindset van de lezer. De grote thema’s, de kwinkslagen en de strijd van Buck tegen God zijn bepaald geen doorsnee. Ook grafisch gaat dit album beduidend verder dan het gemiddelde stripalbum en dat kunnen we welbeschouwd als grote verdienste beschouwen. Buck is een heerlijk album dat ook na twee, drie keer lezen nog even geestig, overdreven, lyrisch en sympathiek is. Alleen al het verhaalgegeven maakt het een uniek werk, verteld door een tekenaar van wie nog veel te verwachten is. En Buck? Die blijkt de punch line van zijn eigen leven. Gelukkig maar, want het had er voor ons heel anders uitgezien als hij zijn zin had doorgedrukt.

Frederik Van den Stock – Buck, de eerste man op aarde. Oogachtend. 96 pagina’s hardcover. € 28,00.

De publicatie van de stripserie rond Jonas Fink, van de hand van de Italiaanse tekenaar Vittorio Giardino, begint in de vroege jaren negentig. In het toen al zieltogende striptijdschrift Wordt Vervolgd, het Nederlandstalige zusterblad van het vermaarde Franse A Suivre, verschijnen de eerste twee delen van de reeks rond de Tsjecho-Slowaakse jongeling en zijn familie, getiteld De jeugdjaren en De leerjaren. Het zijn de delen die vertellen over de jonge jaren van Jonas Fink.

Het is net na de Tweede Wereldoorlog als Europa zijn wonden likt en de communistische en westerse mogendheden hun invloedssferen verdelen. In het voormalige Tsjecho-Slowakije vestigt zich een door Rusland gedomineerd totalitair regime dat leunt op achterdocht en onderdrukking. Voor de Joodse familie Fink betekent het dat vader, een gerespecteerd arts, in de gaten wordt gehouden. Hem worden subversieve sympathieën verweten en hij belandt erdoor in de cel. Onschuldig of niet, voor Jonas betekent het dat hij zijn jonge jaren met alleen zijn moeder doorbrengt. Daar blijft het niet bij: het gedecimeerde gezin wordt op alle mogelijke manieren tegengewerkt. Zo mag Jonas niet gaan studeren en verliest zijn moeder haar werk omdat ze niet over de juiste papieren beschikt.

Jonas gaat als loodgieter werken en ontmoet in zijn vrije tijd een groep leeftijdsgenoten, die zich in het geniep onder meer bezig houdt met het lezen van verboden literaire werken, de samizdat. Hier is het eerste deel van het verhaal op z’n sterkst: Giardino portretteert niet alleen de groep jongeren maar geeft ook een mooi beeld van hoe de Russische invloeden zich laten gelden in het naoorlogse Praag.

De avonturen van Jonas Fink zijn verdeeld over twee kloeke integrales. Het eerste deel beschrijft de bovengenoemde periode, die intussen meer dan twintig jaar oud zijn. De tweede integrale is in zijn geheel het derde deel, De boekhandelaar uit Praag, en is pas vorig jaar afgerond. In dat deel is Jonas een volwassen man, de vertelling gaat verder in 1968. De goede verstaander weet dat Tsjecho-Slowaakse hoofdstad aan de vooravond staat van de Praagse Lente.

Intussen is Jonas boekhandelaar geworden – hij heeft de zaak overgenomen van de oude Pinkel, die we al in de eerste integrale hebben leren kennen. De vriendenkring heeft zich opgewerkt tot gerespecteerde leden van de samenleving, zij het nog steeds met een gezonde dosis anti-establishment. Als de Russische tanks de grens oversteken, weten ze dat er op ze wordt gelet. Het vriendinnetje van de jonge Jonas, de Russische Tatiana, heeft het gebracht tot een vooraanstaand journaliste die terugkeert naar Praag om daar de gebeurtenissen te verslaan. Dit zorgt uiteraard voor spanningen, op zowel politiek als amoureus vlak.

Hier neemt het verhaal een onverwachte wending. Nu was Jonas al nooit een bijzonder positieve gast – logisch gezien de onderdrukkingen die hij moet ondergaan – maar in zijn latere leven wordt hij er ook naar anderen niet gezelliger op. Hij bedriegt zijn vriendin en kiest steeds vaker voor zichzelf. Het werkelijke verhaal heeft deze zijsprongen niet per se nodig, maar toch weet Giardino dit gegeven heel slim uit te werken. In de epiloog komt het geheel mooi tezamen; een knap narratief staaltje. Giardino kiest ervoor de bijzondere tijd en omstandigheden het middelpunt van de vertelling te maken en niet een personage. Het verhaal heeft eenvoudig geen held nodig; dat gegeven maakt van Jonas Fink een intrigerende, historische vertelling.

Los van deze bijzondere focus is Jonas Fink een geweldig verhaal, met een werkelijk sterke climax, tegen de achtergrond van spionage, contra-revolutionaire bezigheden en het historische gegeven van de situatie in het naoorlogse Praag. Samen met de heldere, zachtgekleurde tekeningen en vooral de heerlijke vertelvaart, is deze tweedelige integrale reeks een klassestrip van jewelste, een perfect voorbeeld van een coming of age-verhaal in een zinderende historische context.

Vittorio Giardino – Jonas Fink integraal: 1 Volksvijand en 2 De Boekhandelaar uit Praag. Saga Uitgaven. 184 pagina’s per deel hardcover. € 29,95 per deel.

Daniel Clowes, de Amerikaanse tekenaar van Ghost World en Eightball, was er een paar jaar geleden in een interview heel duidelijk over, toen hem werd gevraagd welke kant de stripmarkt op zou gaan: de digitale ontwikkelingen in ogenschouw genomen, vermoedde hij dat het klassieke album onder druk zou komen te staan. Hij maakte daarbij een onderscheid tussen twee soorten lezers. De ene groep is het puur te doen om het verhaal en het lezen. Het zijn de stripconsumenten; zij die net zo lief een digitale versie kopen en niet per se alles keurig in de kast hoeven.

De andere groep is die van de verzamelaars. Zij willen vooral het fysieke product en zijn bereid gerust wat meer betalen voor exclusiviteit – omdat ze ouder worden en meer geld te besteden hebben.

Die tweedeling is er intussen min of meer gekomen. Zeker in Amerika zijn er veel mensen die online hun strips kopen en lezen. Tegelijkertijd laten de cijfers zien dat de fysieke verkopen in aantal dalen, maar dat de omzetten niet evenredig neerwaarts meebuigen. Er wordt dus meer betaald per strip. Clowes’ vermoeden lijkt te kloppen: verzamelaars tasten dieper in de buidel voor mooie, al dan niet gelimiteerde uitgaven en lezers consumeren meer en meer de digitale versies.

Dit zien we terug in het aanbod dat de afgelopen tien jaar zeker is veranderd. Vooraf: in de Verenigde Staten worden strips doorgaans serieel uitgebracht, in zogenaamde floppies. Dat zijn de slappe, geniete boekjes, die wij in Nederland doorgaans comics noemen. Als er een verhaallijn is afgerond, dan verschijnt er een trade paper back (TPB) die meestal zes van die floppies bundelt. Lezers kopen of de floppies of wachten op de bundelingen. Als een succesvolle serie bijvoorbeeld compleet is na drie TPB’s, dan wil de uitgever er nog wel eens een omnibus van maken, een collection.

Wat we de voorbije jaren opmerken is dat Clowes gelijk heeft gekregen voor wat betreft het aanbod voor de echte verzamelaar, ook in Nederland. Bij ons verschijnen luxe integrale edities met veel extra’s, gelimiteerde edities met linnen rug en een gesigneerde prent of exclusieve, genummerde albums met een originele pagina. Vaak verschijnen er meerdere varianten van een enkel album, variërend van de reguliere sofcover voor 8,20 tot een luxe editie met prentje voor 99 euro. Intekenen is gewenst: de sjieke edities zijn vaak snel uitverkocht. De lezer leest, de verzamelaar verzamelt en voor beide groepen is er nu een eigen aanbod. (Al bungelt hier het digitale aanbod er een beetje bij.)

Terug naar de Verenigde Staten, of beter gezegd: het zuiden van begin 20ste eeuw. In Harrow County, een kleine, rurale gemeenschap waar het geloof angst inboezemt en de mens leeft volgens de geboden, is de rust weergekeerd. Enkele jaren daarvoor is een vrouw ter dood veroordeeld. Zij werd beticht van hekserij en daar had de gemeente onder te lijden. Kort erna wordt er een meisje geboren, Emma. Zij groeit op in harmonie met de natuur en de mensen, maar ontdekt met de jaren dat ze over bijzondere krachten beschikt. Er doen zich allerlei occulte en bovennatuurlijke situaties voor met geesten en demonen, en dan zijn de poppen toch weer aan het dansen. De bange dorpelingen twijfelen: is Emma wellicht de teruggekeerde heks?

Scenarist Colin Bunn (Sixth Gun, Dark Ark en Deathpool kills Deathpool) zet met Harrow County een perfecte strip neer in het genre plattelandshorror: de variant met veel juju, zwarte magie en religieuze connotaties. Het mooie van de serie – die intussen is afgerond en verscheen in acht TPB’s – is dat de menselijke maat altijd leidend is gebleven. Harrow County gaat over Emma en de andere inwoners van het gehucht, het verhaal wordt niet overgenomen door zombies en andere gekte. Er loopt niet een mutant met een grote bijl door het bos op jacht naar de ingewanden van argeloze wandelaars, om het maar eens volgens de horrorclichés te zeggen.

Alles in ogenschijnlijk in Harrow County. Emma blijft het vriendelijke meisje dat niets kwaads in de zin heeft, tenzij ze op de proef wordt gesteld. En dat gebeurt. Zij en alle inwoners van het dorp krijgen het zwaar en lijken te worden gestraft door de geest van de terdoodveroordeelde, die daarmee duidelijk maakt dat ze inderdaad over bovennatuurlijke krachten beschikte.

De tekeningen van Tyler Crook (B.P.R.D Hell on earth en Bad Blood) zijn uitmuntend. Hij is de meester in het tekenen van onheilspellende bossen, waarin je niet wilt verdwalen. Kijk in dat verband vooral eens naar deze indrukwekkende time lapse. Crooks inkleuringen zijn ronduit spectaculair en dragen het verhaal. De afgelopen drie jaar is Harrow County bewierookt en geroemd om zijn heerlijke plot en tekeningen. Met name Crook is erdoor op de kaart gezet als begenadigd tekenaar.

In de VS bestaat er sinds een paar jaar een nieuwe uitgavevariant, naast de eerdergenoemde floppie en TPB: het is de Library Edition. Dat is een luxe editie op groot formaat, met een harde kaft, leeslint, stofomslag en gedrukt op perfect papier. Deze nette behandeling is voorbehouden aan excellente stripreeksen zoals Hellboy, Buffy the Vampire Slayer en Black Hammer. Logisch dat ook van Harrow County nu een Library Edition verschijnt.

De eerste twee delen zijn inmiddels uit, ze bundelen ieder twee van de acht TPB’s. Naast de strip op groot formaat en fijn matglans papier, die de tekeningen nog sprankelender en indrukwekkender maken, staan er in de Library Edition veel extra’s: uitgewerkte potloodschetsen, pagina-layouts met begeleidend commentaar en korte verhalen die zijn gebaseerd op de verhalen uit Harrow County. Samengevat, de zaken waarvan Clowes al voorzag dat die de echte verzamelaar en fan zouden aanspreken.

De vier Library Editions van Harrow County zullen bijna duizend pagina’s beslaan: in december van dit jaar verschijnt het laatste deel. Deze perfecte horrorstrip krijgt daarmee de behandeling die het verdient en de fan is spekkoper. Het wordt niet fraaier dan dit.

Colin Bunn & Tyler Crook – Harrow County Library edition 1 en 2. 232 pagina’s hardcover. 32,00 per deel.

Vorig jaar verscheen Kingdom van Jon McNaught, een jonge Britse graficus die zich al enkele jaren toelegt op een bijzondere manier van strips maken. Zijn verhalen bestaan uit vrijwel tekstloze pagina’s, als illustratieve vertellingen in kleine stappen. In november schreef ik een positieve recensie van Kingdom waarin ik uitlegde waarom het zo’n perfecte graphic novel is. De kracht van Kingdom, en in wezen van al het werk van McNaught, is de langzame tred, het bijzondere tempo.

In Kingdom slaagt McNaught er heel precies in momenten, gevoelens en situaties in rustige sequenties te vangen. De omgeving draagt daaraan bij. De locaties zijn leeg en verlaten, waardoor de kleinste veranderingen meteen opvallen: die ene vogel, de wandelaar in de verte. Wie Kingdom leest, vergeet de tijd. In plaats van lezen wordt het beleven, in de zalige vaart van de vertelling.

De pagina’s zijn opgebouwd uit gezeefdrukte lagen en terwijl je denkt dat die methode geen ruimte laat voor observaties op detailniveau, is dat juist wat McNaught bereikt. Alles leest heel precies. Het draagt bij aan de snelheid van je leeservaring. Boekbesprekingen waarin het woord onderdompelen staat, sla ik niet hoog aan. In dit geval zou ik er vrede mee hebben.

Tijd is een belangrijk aspect in de strip. Jiro Taniguchi is een meester in het bespelen van de lezer als het op leestempo aankomt. Bij een tafelscène van twintig pagina’s weet de lezer dat er serieus over eten wordt gedaan. Zijn The walking man is wat dat betreft exemplarisch: iemand wandelt en de lezer wandelt pagina’s lang mee. Het wordt er geen avontuur van, wel een belevenis. De lezer zit dicht op de personages, op de gebeurtenissen onderweg.

Hoe de factor tijd nog op een andere manier iets zegt over een strip, manifesteert zich op een heel ander niveau. De recensie van Kingdom schreef ik eind oktober – vrijwel meteen nadat het verschenen was. Mijn enthousiasme van toen voel ik nog steeds, vooral omdat ik het boek er nog vaak even bij pak. Niet om het van kaft tot kaft te lezen, maar om opnieuw een paar pagina’s te beleven. Weinig boeken hebben dit; iets wat misschien te vergelijken is met het lezen van een poëziebundel.

De ervaring van het steeds weer aangetrokken worden tot een boek is wezenlijk en geeft aan dat Kingdom een bijzondere graphic novel is. Toch had ik destijds geen idee dat ik het tussen oktober en nu zeker nog een keer of tien uit de kast zou nemen en dat het in mijn gedachten zou blijven. Maar dat laat onverlet dat die aantrekkingskracht een positief waardeoordeel is.

Bij het schrijven van recensies hoort een zekere haast, vanwege de actualiteitswaarde. Het blijft een momentopname. Je hebt er dus mee te maken dat je niet de hele beleving kunt vatten in een bespreking. Dat zal bij muziekrecensies uiteindelijk nog veel meer wringen. Het hele idee van een groeiplaat is daarop gebaseerd – een album dat met iedere luisterbeurt beter wordt. Soms valt het kwartje pas na een paar maanden: te laat voor de recensent, die de plaat dan al lang heeft afgeserveerd als oppervlakkig of ontoegankelijk. Drie sterren, twee ballen. Als het er al van is gekomen.

Er is geen oplossing. Het hele idee van de recensie leunt op nieuwe titels. Het zijn aanbevelingen die de potentiële lezer opmerkzaam maken op een interessante graphic novel of stripserie, die op dat moment in de winkel ligt, samen met nog honderden andere titels. Dat ene boek dat er maanden later nog steeds toe doet heeft pech. Geen man overboord, maar toch. Voor deze gelegenheid kon ik Kingdom nog eens opvoeren, omdat het zo prachtig mooi is. Het is zelfs beter dan ik in oktober vond, maar dat kon ik toen niet weten.

Follow me in van Katriona Chapman is een bijzondere twee-in-een graphic novel. In het Engels heet het slim een graphic travelogue, een grafisch reisverslag, al doet dat voor het helft recht aan het verhaal dat ze vertelt. Kort samengevat, Chapman beschrijft een reis door Mexico die ze in 2002 maakte samen met haar toenmalige vriend Richard. Naast een minutieus verslag vertelt ze ook de langzame vervreemding van haar vriend die kampt met een drankprobleem. De reis die ze maken is voor Chapman een manier om uit te vinden of ze de problemen samen kunnen overkomen.

Het reisjournaal is uitmuntend gedocumenteerd. Niet alleen heeft Chapman onderweg de bezochte bezienswaardigheden getekend, ze heeft er bovendien alles over uitgezocht. We zien ze bijvoorbeeld onderweg in bibliotheken zitten werken. In het boek zijn meerdere spreads waarin ze complete visuele wiki-pagina’s uitwerkt, over oorspronkelijke bewoners, heilige plaatsen en actuele politieke zaken. Interessant voor wie alles over Mexico wil weten, duidelijk gemarkeerd om aan voorbij te gaan als je het verhaal wil blijven volgen.

Haar tekeningen zijn zacht vanwege de opzet in kleurpotlood en toch hebben ze een krachtige uitstraling. De kleuren zijn heel aannemelijk en geven het geheel een mooie couleur locale. Geïnteresseerden die het album doorbladeren zullen erdoor over de streep worden getrokken. Van de tweedeling is het reisverslag het best geslaagd; de perikelen met de drinkende vriend komt minder uit de verf.

Voor die geschiedenis gebruikt Chapman voornamelijk boventekst, bij wijze van dagboekverslag. De lezer maakt zo mee hoe ze haar gedachten probeert te ordenen. De gesprekken zijn veel summierder en laten meestal zien wat ze de lezer al heeft verteld. Sowieso wordt er niet veel gesproken, ook niet met andere toeristen.

Bij de eerste alcoholische escapade van de vriend komt het verhaal van Chapman los: we lezen dat ze er geen zin meer in heeft, vooral omdat het steeds volgens eenzelfde stramien plaatsvindt. Na een laveloze nacht is er altijd spijt, met valse beloften, om dagen later opnieuw te vervallen in overmatig drankmisbruik. Chapman beeldt dat mooi uit: de scene waarin ze ’s ochtends wakker wordt en naast het bed een tafel vol gekneusde bierblikjes ziet staan is tragisch.

Wat in dat verband jammer is, is dat Chapman alleen reageert op de gebeurtenissen zelf. Het grotere geheel houdt ze verborgen: welke afwegingen maakt ze? Hoe werk het in haar eigen hoofd? Waarom reageert ze zoals ze doet? Het zou het verhaal ten goede komen als we dat kunnen meevoelen.

Dat Chapman laat meewegen of ze na de reis nog met Richard verder wil, maakt het daardoor onsympathiek: hij is daar niet van op de hoogte, dat maakt van hem een onnozelaar. Het lijkt alsof ze er niet samen uit wil komen.

Daar komt bij dat het ergens iets slimmigs heeft om de toestand met haar vriend mee te nemen in het verhaal. Ze wist van tevoren al dat er relationele problemen waren, daarover is ze eerlijk, en door het in te voegen krijgt het reisverslag een nodige verhalende laag die het reisverslag opstuwt. Anders gezegd: was het koek en ei geweest tussen de beide reisgenoten, dan was Follow me in een stuk minder interessant geweest, zelfs niet eens een graphic novel. Het drankgerelateerde gedrag van Richard komt na al die jaren vooral heel goed van pas. Ook prima, maar noem het dan niet als aanleiding om de reis te maken.

Ondanks deze mindere punten is Follow me in echt een mooie leeservaring. De wandelingen in stilte, de prachtige omgeving en het aanstekelijke enthousiasme van de twee reizigers zijn – ondanks alles – heel innemend. Als Chapman vertelt dat ze de hele dag moeten wandelen om bij een tempelruïne te komen, dan hoop je dat het er prachtig zal zijn. Ze weet de lezer op die momenten van hetzelfde gevoel deelgenoot te maken: samen beklimmen we de laatste heuvel en zien we de schoonheid van de natuur, met in de verte de schitterende sacrale offerplaats uit de vierde eeuw. Reizigers kennen dat gevoel, Chapman vangt het. Dat Chapman tussendoor regelmatig haar beklag doet over de toeristen die zich niets aantrekken van de lokale bevolking en bijvoorbeeld heilige feesten als Dia de los muertos verstoren, is haar vergeven. Zelf kan ze het namelijk niet laten om te mekkeren over de prijzen die taxichauffeurs en hoteleigenaars vragen.

Wie naar Mexico wil, kan met Follow me in prima uit de voeten. Het geeft mooie aanknopingspunten en gaat voorbij aan de toeristische fuiken en platgetreden paden. Toch heet Chapman in interviews al wel enkele voorbehouden gemaakt: de drugsgerelateerde misdaden die Mexico teisteren bestonden zestien jaar geleden naar eigen zeggen nog nauwelijks, er waren geen gebieden die voor toeristen werden afgeraden. En het gemis van wifi en mobiele telefoons valt ook op: het is even charmant als onbeholpen.

Katriona Chapman – Follow me in. Avery Hill Publishing. 248 pagina’s hardcover. € 20,99.

Fans van de strips van de Braziliaan Leo (Luis Eduardo de Oliviera, 1944) hebben vrijwel allemaal iets moeten overwinnen. Weinig striplezers zullen subiet en als een blok zijn gevallen voor zijn statische en houterige realistische tekenstijl. Ook de thematiek van zijn werk spreekt geen grote groepen aan – mensen uit de verre toekomst ontdekken en bewonen onbekende planeten. En toch: wie zich heeft laten overhalen om een van zijn reeksen ter hand te nemen is negen van de tien keren verkocht. Met het verschijnen van de derde integrale in de reeks De werelden van Aldebaran, getiteld Antares, is er weer een reden bijgekomen om in te stappen.

De series hebben titels die verwijzen naar de verschillende planeten die worden ontdekt: Aldebaran, Betelgeuze, Antares en de vervolgcycli Overlevenden en Terug naar Aldebaran. Iedere reeks bestaat uit vijf of zes losse albums. Terug naar Aldebaran is net begonnen, deel 2 verschijnt later dit jaar.

Kort gezegd komt het hierop neer: een groep wetenschappers reist van de aarde naar een ander stelsel om daar te onderzoeken of het mogelijk is een nieuwe leefomgeving voor de mensen op te zetten. Op de aarde is het namelijk helemaal misgegaan. Dat is alvast een mooie premisse: Leo speelt met het beeld van een ecologische ondergang die wij, de mensen van nu, in gang hebben gezet. De toekomstige mens blijkt ineens heel schuldbewust en gaat daarom heel zorgvuldig te werk bij de exploratie van de planeten. Dat is niet zonder reden, zoals ze snel ontdekken: de bijzondere flora en fauna is grillig en niet gewend aan indringers.

In de strips volgen we Kim Keller en haar entourage, die vooral bestaat uit mannelijke wetenschappers en vrouwelijke avonturiers. Leo heeft er namelijk een gewoonte van gemaakt om de man-vrouw-verhoudingen op te schudden. Het is een nobel streven dat helaas matig uitpakt en de grootste zwakte is van de verhalen: Kim, Alexa en Maï Lan lopen om de haverklap in hun ondergoed rond, douchen bij iedere gelegenheid die zich voordoet, zwemmen en badderen in elk ontdekt meer en moeten zich vooral allerlei misplaatste vleierijen laten welgevallen.
De stoere mannen veranderen namelijk in onzekere puberjongetjes in de buurt van de vrouwen, die ook nog eens over “de perfecte rondingen en vormen” beschikken. De aanhalingstekens stellen in dit geval niets ter discussie maar geven aan dat de vrouwen dat soort opmerkingen constant naar hun hoofd geslingerd krijgen. Iedereen is bovendien de hele tijd verliefd op elkaar en al deze zaken remmen het echte verhaal geweldig af. Het zijn obligate scenes waar je overigens gemakkelijk overheen kan lezen: ze zijn nooit relevant voor welke ontwikkeling dan ook. Des te onnozeler.

Wat de planetenreeks van Leo zo bijzonder maakt is de perfecte mix van de ontdekking van nieuwe werelden in combinatie met aardse zaken die dat moeilijk maken: zo wordt in Antares de expeditie betaald door een commercieel bedrijf dat er geld aan wil verdienen én is er een godsdienstwaanzinnige aan boord die er met zijn volgelingen een nieuwe wereldorde wil opzetten. Beide indringers maken het de wetenschappers erg lastig en zorgen er met hun eigen agenda voor dat de aanwezigheid op Antares onmiddellijk ontaardt in een nachtmerrie: ruimteschepen raken onklaar vanwege ondeugdelijke materiaalkeuze, de sekte dringt haar strikte levensvisie op waardoor mensen tegenover elkaar komen te staan en dan blijkt er ook nog te zijn gelogen over de leefbaarheid op de planeet: de mensen zijn helemaal niet voorbereid én opgewassen tegen de planten en dieren van Antares.

Leo is de onbetwiste meester van de cliffhanger. Omdat de ontdekkingstochten nog lang niet voltooid zijn en de lezer niet weet of de planeten bewoonbaar zijn, kan hij de spanning perfect vasthouden. Centrale rol hierin speelt een amorfe figuur die de mantrisse heet: het is een entiteit die verschillende gedaanten kan aannemen en die over bijzondere krachten beschikt. Althans, dat is wat we tot nu toe weten. Deze mantrisse heeft zich eerder aan de groep rond Kim geopenbaard en ze een onsterfelijkheid toebedeeld. Je zou denken dat de mantrisse niet onwelwillend tegenover de kolonisatie staat, mits het in goede banen wordt geleid, al is dat nog altijd speculatief.

Op zich zou Antares als integrale los gelezen kunnen worden, maar dat is niet aan te bevelen: er wordt in het begin summier stilgestaan bij de ontwikkelingen die tot de expeditie naar Antares hebben geleid, maar voor een goed begrip van verhoudingen en karakterontwikkeling is het toch het beste om bij het begin van het werelden-epos te beginnen, bij de Aldebaran-integrale. Het is waarschijnlijk dat je binnen afzienbare tijd alle integrales in huis hebt: Leo is de uitvinder van het binge-lezen en dat is beslist geen straf.

Leo – Antares integraal. Dargaud. 312 pagina’s hardcover. €38.60.

Die ogen van Lorena Alvarez! Wie één keer in de grote, lieve doppen van kleine Sandy heeft gekeken is voorgoed verkikkerd op het schattige meisje uit de verhalen van Alvarez. Deze Colombiaanse illustratrice vertederde in 2016 alles en iedereen met Nightlights, het eerste deel uit de reeks strips voor kinderen van 8 tot 12 jaar (en grote kinderen vanaf 12) over een klein meisje dat zich graag verliest in haar magische fantasiewereld. Onlangs verscheen het los te lezen vervolg op dat overdonderende stripdebuut, met de titel Hicotea.

Hicotea is zowel de soortnaam als de voornaam van een schildpad, die Sandy tegenkomt als ze met haar klas de natuur intrekt voor een biologieproject. Of beter gezegd: Sandy vindt het lege schild van Hicotea. Zoals dat gaat in de toverachtige wereld van Sandy stapt het meisje het schild in en komt ze terecht in een prachtig museum: de habitat van Hicotea, die in haar leven alles over de natuur heeft verzameld en tussen die schitterende bric-à-brac leeft, als een conservator van fenomenen.

Alleen is er iets mis met Hicotea. Ze komt haar huis niet meer uit sinds ze op veldtocht een vijandig element is tegengekomen. Niet dat Sandy er iets van begrijpt, toch besluit ze Hicotea te helpen. Gewapend met haar tekenboekje gaat ze op weg naar de randen van de natuur om Hicotea’s vorserswerk voort te zetten.

Ze gaat op weg en dan gaan alle remmen los. De lezer – eigenlijk: het lezertje – tuimelt van de ene verbazing in de andere. Pagina’s kantelen om hun as en Sandy dwarrelt van omgekeerde rotsen naar zwevende grotten. Alvarez tekent werelden waarin de zwaartekracht omhoog gaat en waar de randen van de bladzijde steun bieden aan mooie figuurtjes om uit te rusten.

Voor Sandy is er geen rust: zij is vastbesloten om Hicotea te helpen, zonder benul waar ze in terecht komt. Haar ontwapenende eerlijkheid zorgt ervoor dat ze steeds verder op weg raakt. Sandy blijft tekenen en zich verbazen over alle natuurschoon.

Dan ontmoet ze de strenge raaf Livion, die Sandy vertelt dat het onmogelijk is om de hele natuur te tekenen. Een meisje is te klein om alles te weten. Sandy geeft toe, maar haar repliek is heerlijk: in haar fantasie zal alles bestaan, behalve strenge vogels.

Als ze na school met haar moeder in de achtertuin zit, wacht haar een grote verrassing. Het meisje kan haar geluk niet op, en eerlijk: geen enkele lezer voelt dat niet honderd procent met haar mee.

Hicotea is een heerlijke aanrader vanwege de tekeningen die zo mooi en exotisch zijn dat je het album er graag weer bij pakt. Gewoon, even stukjes lezen en kijken, zoals je ook een dichtbundel bij je in de buurt kan hebben. Het is een album om je aan te vergapen, meer dan eens.

Lorena Alvarez – Hicotea. Nobrow. 64 pagina’s hardcover. €16,99.

Het stripwerk van de Fransman Cyril Bonin heeft nooit werkelijk een plekje in de spotlights gekregen en dat is vreemd, of op z’n minst jammer: zijn strips zijn bijzonder van verhaal en vorm. Amorastasia, Donkere kamer, Schijn bedriegt en The time before zijn stuk voor stuk aanbevolen en zijn nieuwe one-shot De delicatesse is een album dat goed in elkaar zit en prettig leest. Maar toch, ergens lijkt het niet te lukken met Bonin in het Nederlands taalgebied.

Zijn tekenstijl is fijntjes en kenmerkt zich vooral door spannende kijkrichtingen, met intrigerende figuren en een bijzonder kleurgebruik dat bepaald niet alledaags is. Op paginaniveau pakt dat heel fraai uit, maar het mist de boot als je zijn albums naast elkaar legt: de omslagen zijn weinig aansprekend en zullen om die reden gemakkelijk worden overgeslagen in het enorme aanbod van steeds meer nieuwe striptitels, die allemaal schreeuwen om aandacht. Bonins omslagen zijn zijig, ijl en pastellerig. Die vallen daardoor niet op.

Als dat de reden is van het betrekkelijke succes van Bonin, dan moeten zijn albums het dus van enthousiaste lezers en besprekingen hebben. Want dat blijkt bij navraag in de stripwinkel: er is een vaste kern van fans die niet nalaat iedereen te vertellen hoe goed de verhalen van Bonin zijn. En terecht.

De delicatesse is een bewerking van de gelijknamige roman van de Franse schrijver David Foenkinos, van wie in het Nederlands Het geheime leven van Henri Pick en Charlotte verschenen. Ook dit album is een ‘echte’ Bonin: een verhaal dat de personages dicht op de huid volgt, met boeiende, levensechte psychologische diepgang.

Net als Amorastasia is het een broeierig liefdesverhaal, al is De delicatesse eendimensionaler. Hier gaat het nadrukkelijk om verliefdheid, verhoudingen en romantisch vluchtgedrag, waar bij Amorastasia de hele wereldorde aan verandering onderhevig is.

Ongewilde hoofdpersoon Markus is een frivole Scandinaviër die wat onhandig is in de omgang. Voordat hij in het relaas betrokken wordt, heeft de lezer al kennis gemaakt met zijn bazin, Nathalie. We weten dan al wat zij heeft meegemaakt en hoe ze eraan toe is. Ze ‘ontmoeten’ elkaar met een spontane kus, die de situatie tussen de twee op scherp zet.

Daarna ontwikkelt het verhaal zich als een onmogelijke geschiedenis, die gaandeweg normaler en gelukkiger uitpakt dan we van tevoren vermoeden.

Het klinkt summier, maar feitelijk is dit waar het om draait. Het zijn de interacties die het geheel dragen, maar daarover is het moeilijk uitweiden zonder te veel prijs te geven. Dat heeft te maken met de ingenieuze constructie van het verhaal, dat toch heel vlot en op een bepaalde manier vrolijk leest.

Het tempo van het verhaal en de psychologische ontwikkelingen maakt van De delicatesse een prettige feel-good strip, die evengoed trieste en indrukwekkende momenten kent.

Samen met Schijn bedriegt is het een typisch instapverhaal voor lezers die Cyril Bonin willen leren kennen. Los daarvan is De delicatesse een gevoelige strip die zeker boven het maaiveld uitsteekt.

Cyril Bonin – De delicatesse. Blloan. 96 pagina’s hardcover. €20,50.